Til baka
18. júní 2025
Ný skýrsla: Þróun raforkukostnaðar og áhrif á notendur
Raforkueftirlitið hefur unnið greinargerð um þróun raforkukostnaðar og áhrif á notendur að beiðni umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra. Skýrslan var kynnt í umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytinu mánudaginn 16. júní 2025.
Tilefnið er vaxandi umræða um þróun raforkuverðs. Markmiðið með skýrslunni er að auka gagnsæi um áhrif hækkandi raforkukostnaðar og greina helstu ástæður. Í skýrslunni er leitast við að varpa ljósi á:
- Hvernig raforkukostnaður hefur þróast á árunum 2020 til upphafs árs 2025?
- Hverjir eru helstu áhrifaþættir?
- Hvernig kostnaðurinn skiptist á milli ólíkra notendahópa?
Sérstök áhersla er lögð á þá þætti sem hafa mótað þróun kostnaðar, svo sem breytingar á framboði og eftirspurn, þróun á viðskiptavettvöngum raforku og þróun kostnaðar í flutningi, dreifingu og smásölu raforku. Litið er til þess hvernig þessir þættir birtast í mismunandi kostnaðarliðum og saman mynda heildarkostnað almennra notenda (heimila og fyrirtækja) og stórnotenda.
Greiningin tekur jafnframt til áhrifa raforkukostnaðar á rekstrarstöðu og samkeppnishæfni ólíkra notendahópa, með hliðsjón af tekjum þeirra og breytileika í notkun.
Jafnframt eru settar fram ábendingar um tækifæri fyrir notendur, sérleyfisfyrirtæki og sölufyrirtæki raforku og tillögur um úrbætur.
Samtal við helstu hagsmunasamtök og hagaðila við vinnslu greinargerðarinnar og bárust um 80 athugasemdir sem tekið var tillit til.
Helstu niðurstöður
Greiningin leiðir í ljós að hækkanir á raforkukostnaði hafa átt sér stað á tímabilinu en áhrifin hafa mismikið vægi eftir notendahópum.
Raforkukostnaður heimila hefur hækkað á tímabilinu um tæplega 11 % á föstu verðlagi sem er um 2,4 % árleg hækkun umfram verðbólguþróun.
Raforkukostnaður hjá fyrirtækjum, sem nota umtalsvert magn raforku (á bilinu 2–20 GWh á ári), hefur hækkað um 24% á föstu verðlagi og er það um 5% árleg hækkun. Raforkukostnaður alls án VSK er nú um 16 kr/kWh fyrir fyrirtæki sem fá ekki niðurgreiddan flutning og dreifingu.
Smásöluverð raforku hefur hækkað frá 2020 til 2025 um rúm 4% á föstu verðlagi1. Til samanburðar lækkaði smásöluverðið um 10% á föstu verðlagi frá árinu 2005 til 2020.
Flutningskostnaður almennra notenda hefur hækkað um rúmlega 20% frá árinu 2020 til 2025 á föstu verðlagi. Á föstu verðlagi hefur dreifikostnaður raforku í þéttbýli hækkað á milli 5–21% eftir dreifiveitum á tímabilinu 2020 til 2025. Hins vegar þegar horft er til dreifbýlis má sjá að dreifikostnaður hefur lækkað um 7% hjá Orkubúi Vestfjarða og hækkað um 3% hjá RARIK á föstu verðlagi á sama tímabili.
Almennir notendur í þéttbýli hafa orðið fyrir meiri hækkunum en almennir notendur í dreifbýli, þar sem jöfnunaraðgerðir hins opinbera vega á móti.
Áhrif hækkunar raforkukostnaðar fyrir dæmigerð heimili eru talin óveruleg þar sem hún nemur um 0,1% af meðal ráðstöfunartekjum heimila á tímabilinu.
Aðrir notendur
Raforkukostnaður stórnotenda, svosem álvera og gagnavera, hefur sömuleiðis hækkað umtalsvert á tímabilinu. Áhrifin eru ólík á milli greina, en í einhverjum tilfellum er aukinn kostnaður til þess fallinn að hafa áhrif á alþjóðlega samkeppnishæfni stórnotenda.
Raforkukostnaður garðyrkjubænda hefur hækkað miðað við tekjur, en greiðslur hins opinbera vegna ylræktar og markaðsverð framleiðsluvara hafa í mörgum tilfellum vegið á móti áhrifum hækkunarinnar. Raforkukostnaður dæmigerðs garðyrkjubónda hefur hækkað um 3 kr/kWh á föstu verðlagi, sem nemur um 4-7% af tekjum.
Samantekt á þróun raforkukostnaðar
Almenn áhrif
Óbein jákvæð áhrif af hækkun raforkuverðs er aukin orkunýtni og bætt raforkuöryggi.
Neikvæð áhrif af hækkun raforkukostnaðar felast í skerti samkeppnishæfni fyrirtækja sem nota umtalsvert magn raforku. Það leiðir til hærra vöruverðs, dregur úr samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs og dregur úr eftirspurn eftir innlendri framleiðslu. Neikvæð áhrif af hækkun raforkukostnaðar fyrir stórnotendur í orkusæknum iðnaði sem keppa við heimsmarkaðsverð er skert alþjóðleg samkeppnishæfni.
Helstu ástæður verðbreytinga
Í skýrslunni kemur fram að helstu ástæður verðbreytinga heildsöluverðs og smásöluverðs (samkeppnishluta) raforku undanfarin ár eru einkum:
- Sögulega lágt innflæði í miðlunarlón
- Aukin eftirspurn gagnavera
- Aukin fylgni við raforkuverð á Norðurlöndum
- Almenn aukning í eftirspurn
Þá er vakin athygli á að viðskiptavettvangar raforku hafa aukið gagnsæi verðmyndunar töluvert, bætt möguleika til áhættustýringar og framsýnna ákvarðana um byggingu nýrra virkjana og nýja stórnotkun.
Greining á framboði og eftirspurn sýnir enn fremur að markaðsverð grunnorku er nærri metnu jafnvægisverði og því eru ekki vísbendingar um að viðskiptavettvangur raforku hafi haft áhrif á verðlagningu til hækkunar.
Aðgerðir og úrbætur
Þá vekur Raforkueftirlitið athygli á ýmsum aðgerðum sem það hyggst ráðast í eða hefur þegar hafið. Þar má nefna:
- Bætt eftirlit með verðmyndun raforku
- Áhersla á gagnaöflun og gagnavinnslu
- Betri greining áhrifa markaða á þróun raforkuverðs
- Hátternisreglur, eftirlit og viðurlög
- Vöktun á raforkunotkun stórnotenda
- Bætt eftirlit með þróun flutnings- og dreifikostnaðar
- Bætt aðgengi að upplýsingum
Einnig eru þar settar fram ýmsar úrbótatillögur, meðal annars varðandi lagabreytingar sem umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytið mun taka til umfjöllunar.
Tengt efni:
Skýrslan: Þróun raforkukostnaðar og áhrif á notendur 2020-2025
Horfa á upptöku af kynningu á skýrslunni
