Gerð leiðbeininga um viðskipti á heildsöluorkumarkaði - Verkefnaáætlun

Má bæta flokkun á þínum vinnustað? Við getum hjálpað!   Kynningarátakið Allan hringinn er hafið. Markmið átaksins er að hvetja vinnustaði til að flokka úrgang betur og veita starfsfólki og stjórnendum ráðleggingar til að bæta flokkun. Sjá nánar á allanhringinn.is   Allan hringinn er samstarfsverkefni á vegum stofnanna, sveitarfélaga, rekstraraðila í úrgangsþjónustu og hagsmunasamtaka í atvinnulífinu. Á vefsíðunni má finna:    Tékklista til að kanna hvernig vinnustaðurinn stendur sig í flokkun   Upplýsingar um hvernig megi spara pening með því að flokka   Fræðslu um hvaða flokka úrgangs er skylt að flokka skv. lögum   Myndbönd sem kynna fyrirtæki sem eru fyrirmyndir í flokkun   Samræmdar merkingar til notkunar á flokkunarílát   Hagnýt ráð hvernig megi hefja eða bæta flokkun á vinnustaðnum   Dæmi um það hvernig megi koma flokkunarílátum snyrtilega fyrir   Stjórnendur fyrirtækja geta fundið myndir og leiðbeiningar um flokkunartunnur á allanhringinn.is. Fólk flokkar betur heima en í vinnunni Í ár er Allan hringinn kynningarátaki beint til vinnustaða. Markmið verkefnisins árið 2025 er að fræða og aðstoða vinnustaði landsins við að bæta sína flokkun á þeim úrgangi sem verður til hjá þeim. Þar með styrkja hringrásarhagkerfið í íslensku atvinnulífi. Á vefsíðunni má meðal annars finna fjöldann allan af upplýsingum og ráðleggingum sem byggja á niðurstöðum könnunar sem var send til stjórnenda fyrirtækja innan Samtaka atvinnulífsins og aðildarsamtaka. Flokkar vinnustaðurinn þinn Allan hringinn? Með að „flokka allan hringinn“ er átt við að flokka á þann hátt að sem mest af efnum og auðlindum sem finna má í úrganginum haldist í hringrásinni. Að flokka úrgang vel er grundvallaratriði í úrgangsmeðhöndlun til að halda efnum í hringrás innan hagkerfisins. Samstarfsaðilar Allan hringinn verkefnið er samstarfsverkefni Umhverfis- og orkustofnunar, Úrvinnslusjóðs, Samtaka atvinnulífsins, Samtaka verslunar og þjónustu, Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi, Samtaka ferðaþjónustunnar, Samtaka iðnaðarins, Sambands íslenskra sveitarfélaga, SORPU, Terra, Hringrásar og Grænna skáta. Auglýsingastofan ENNEMM vann hönnun og framleiðslu efnis fyrir verkefnið Allan hringinn 2025.  Allan hringinn á heimilum 2023 Árið 2023 tóku í gildi lög sem skylduðu einstaklinga og lögaðila (alla vinnnustaði) til að flokka heimilisúrgang sinn í a.m.k. sjö flokka.   Það ár fór Allan hringinn í kynningarátak sem beindist að einstaklingum og heimilum. Þá var verið að kynna þær breytingar sem tóku gildi 2023 í kjölfar gildistöku nýrra laga og hvetja landsmenn alla til að taka þátt í að mynda hringrásarhagkerfi á Íslandi af fullum krafti. Úrgangur sem auðlind Flokka þarf úrgang meira og betur svo hægt sé að endurvinna og endurnýta hann. Hringrásarhugsun þarf við hönnun og vöruþróun og fyrst og fremst huga alls staðar í ferlinu hvar sé hægt að lágmarka sóun og koma í veg fyrir myndun úrgangs. Við þurfum að líta á úrganginn okkar sem auðlind sem við getum endurunnið eða endurnýtt á annan hátt, en ekki efni til förgunar. Tökum öll höndum saman og stuðlum að hringrásarhagkerfi allan hringinn!

Styrkur svifryks (PM₁₀ og PM₂,₅), köfnunarefnisdíoxíðs (NO₂), brennisteinsdíoxíðs (SO₂) og brennisteinsvetnis (H₂S) í andrúmslofti var undir heilsuverndarmörkum í langflestum tilvikum árið 2024. Þetta kemur fram í nýrri ársskýrslu Umhverfis- og orkustofnunar um loftgæði árið 2024. Einnig er hægt að skoða samantekt úr ársskýrslunni. Í Höfnum á Reykjanesi fór sólarhringsmeðaltalsstyrkur brennisteinsdíoxíðs 5 sinnum yfir mörk og klukkustundarmeðaltalsstyrkur 29 sinnum. Ástæðan er fjöldi eldgosa á Reykjanesi árið 2024. Aðrir mælistaðir á Reykjanesi fóru ekki yfir mörk. Í Hveragerði fór ársmeðaltalsstyrkur brennisteinsvetnis lítillega yfir mörk. Uppruni brennisteinsvetnis í Hveragerði eru jarðvarmavirkjanir í nágrenninu. Mengun af völdum brennisteinsvetnis hefur tærandi áhrif á rafbúnað en langvarandi áhrif hennar á heilsufar fólks hafa lítið verið rannsökuð. Utan þess voru mikil loftgæði á Íslandi árið 2024. Almennt séð eru loftgæði á Íslandi meðal þeirra mestu í Evrópu. Í heildina hafa loftgæði á Íslandi batnað með árunum, eða í það minnsta haldist tiltölulega óbreytt á langflestum stöðum. Í ársskýrslunni er hægt að skoða allar mælingar loftmengunarefna frá upphafi á Íslandi. Þar eru loftgæðamælingar settar í samhengi við gildandi reglugerðir og gögn sett fram í formi mynda og taflna. Ársskýrslan 2024 er áttunda samantekt sinnar tegundar á Íslandi. Henni fylgir einnig fylgiritið: Loftgæði á Íslandi – Umhverfisvísar, vöktun og uppsprettur.

Þann 30. september síðastliðinn rann út frestur rekstraraðila, sem falla undir viðskiptakerfi ESB með losunarheimildir (ETS-kerfið), til að skila af sér losunarheimildum vegna losunar gróðurhúsalofttegunda árið 2024, það er uppgjörsfrestur. Alls áttu 17 aðilar sem falla undir ETS-kerfið á Íslandi að skila af sér losunarheimildum vegna losunar ársins 2024: sex rekstraraðilar í staðbundnum iðnaði, fimm flugrekendur og sex skipafélög. Allir aðilar skiluðu af sér nægum fjölda losunarheimilda innan tímafrestsins nema einn.  Áður en uppgjörið fór fram, eða 26. júní, fór fram úthlutun endurgjaldslausra losunarheimilda til þeirra rekstraraðila í staðbundnum iðnaði og flugrekenda sem höfðu rétt á slíkri úthlutun.  Rekstraraðilar í staðbundnum iðnaði  Sex rekstraraðilar í staðbundnum iðnaði áttu að skila af sér losunarheimildum vegna losunar frá starfsemi þeirra árið 2024. Eru þetta þrjú álver, eitt kísilver, eitt járnblendiver og eitt gagnaver. Alls skiluðu rekstraraðilarnir af sér 1.899.154 losunarheimildum, en losun frá staðbundnum iðnaði jókst um 4,2% á milli 2023 og 2024.  Alls fengu fimm rekstraraðilar í staðbundnum iðnaði endurgjaldslausum losunarheimildum úthlutað þann 26. júní síðastliðinn og var 1.460.661 losunarheimild úthlutað. Breytingar á heildarfjölda endurgjaldslausra losunarheimilda til einhverra rekstraraðila geta enn átt sér stað vegna breytinga á starfsemisstigi, það er framleiðslu, árið 2024. Þeir rekstraraðilar gætu því átt von á úthlutun fleiri heimilda eða þurft að skila af sér.   Flugrekendur  Fimm flugrekendur áttu að skila af sér losunarheimildum vegna losunar frá starfsemi þeirra árið 2024. Einn flugrekandi skilaði ekki af sér nægum fjölda losunarheimilda. Heildarlosun frá flugrekendum sem gera upp í ETS-kerfinu á Íslandi var 624.982 tonn CO₂, en flugrekendur skiluðu af sér alls 460.117 losunarheimildum. Losun frá flugrekendum jókst um 2,5% á milli 2023 og 2024.  Alls fengu þrír flugrekendur úthlutað endurgjaldslausum losunarheimildum þann 26. júní síðastliðinn og var 113.444 losunarheimildum úthlutað. Heimilt er að úthluta viðbótarheimildum endurgjaldslaust til flugrekenda sem fljúga til og frá Íslandi að ákveðnum skilyrðum uppfylltum en úthlutun á þeim heimildum hefur ekki átt sér stað.  Skipafélög  Í ár þurftu skipafélög í fyrsta skipti að skila af sér losunarheimildum vegna losunar gróðurhúsalofttegunda, en sjóflutningar féllu undir ETS-kerfið frá 1. janúar 2024. Skyldan til að skila af sér losunarheimildum er innleidd í þrepum, en skipafélög áttu að skila af sér losunarheimildum sem jafngiltu 40% af vottaðri losun þeirra árið 2024. Að auki þurfa skipafélög að skila af sér 5% færri losunarheimildum vegna skipa með ísflokk til ársins 2030. Heildarlosun innan ETS-kerfisins frá skipafélögum sem gera upp í því á Íslandi var 98.747 tonn CO₂, en skipafélögin höfðu skyldu til að skila af sér alls 37.989 losunarheimildum vegna þeirrar losunar. Öll skipafélög skiluðu af sér nægum fjölda losunarheimilda. 

Viðskiptakerfi ESB með losunarheimildir, eða ETS kerfið (e. Emissions Trading System), byggir á því að tiltekin starfsemi á EES svæðinu þurfi losunarheimildir fyrir losun gróðurhúsalofttegunda. Rekstraraðilar sem falla undir kerfið þurfa árlega að afla sér losunarheimilda í samræmi við losun síðastliðins árs og standa skil á þeim í skráningarkerfi með losunarheimildir. Hluta af þessum heimildum fá aðilar innan vissra geira endurgjaldslaust. Skilafrestur til að standa skil á losunarheimildum er fyrir 30. september ár hvert vegan losunar ársins á undan. Ef rekstraraðili gerir ekki upp losunarheimildir innan frestsins ber Umhverfis- og orkustofnun að leggja á stjórnvaldssekt. Framkvæmd kerfisins á Íslandi Kerfið er innleitt með lögum nr. 96/2023 um viðskiptakerfi ESB með losunarheimildir. Umhverfis- og orkustofnun er lögbært stjórnvald ETS kerfisins á Íslandi og fer með framkvæmd laganna. Hlutverk stofnunarinnar er meðal annars að: veita losunarleyfi. hafa umsjón með skráningarkerfi með losunarheimildir. beita þvingunarúrræðum þegar það á við. taka ákvörðun um úthlutun endurgjaldslausra losunarheimilda og aðlaganir á úthlutun. tryggja að aðilar innan kerfisins uppfylli kröfur um vöktun og skýrslugjöf. Flug í ETS kerfinu Flug hefur fallið undir ETS kerfið frá árinu 2012 og íslensk flugfélög hafa heyrt undir kerfið frá upphafi. ETS kerfið nær til flugs: á milli flugvalla innan EES. frá flugvöllum innan EES til flugvalla í Bretlandi og Sviss. Flugrekendur þurfa að standa skil á losunarheimildum vegna losunar á ofangreindum flugleiðum. Þegar losun er meiri en sem nemur úthlutun endurgjaldslausra losunarheimilda þurfa flugrekendur að kaupa heimildir á markaði. Endurgjaldslaus úthlutun losunarheimilda til flugrekenda í ETS hefur farið stigminnkandi árin 2024 og 2025 og mun slík úthlutun hætta frá og með árinu 2026. Á árunum 2024-2030 munu flugrekendur þó geta sótt um úthlutun sérstakra losunarheimilda sem byggja á hversu mikið af sjálfbæru flugeldsneyti þeir nota í flugferðum sem heyra undir ETS kerfið. Ef flugrekandi gerir ekki upp losunarheimildir á tilskyldum tímafresti ber Umhverfis- og orkustofnun, sem lögbæru stjórnvaldi, að leggja á stjórnvaldssekt. Viðbótarúthlutun eingöngu fyrir Ísland Íslandi er heimilt að úthluta flugrekendum auka endurgjaldslausum heimildum árin 2025 og 2026 fyrir flug til og frá Íslandi á flugleiðum sem falla undir ETS kerfið þrátt fyrir að útfösun endurgjaldslausra losunarheimilda í flugi sé lokið. Þetta er ekki viðbót við þær heimildir sem Ísland fær í sinn hlut heldur dragast viðbótarheimildir vegna flugs frá þeim losunarheimildum sem íslenska ríkið myndi annars bjóða upp á uppboði. Viðbótarúthlutunin er háð því að flugrekandi hafi skilað inn vottaðri kolefnishlutleysisáætlun. Ef flugrekandi fylgir ekki áætluninni skal Umhverfis- og orkustofnun gera kröfu um að losunarheimildunum sé skilað. Jafnræðisregla gildir milli flugfélaga á sömu leiðum. Þetta fyrirkomulag er tímabundið og ætlað að mæta sérstöðu Íslands sem landfræðilega afskekkt eyja. Mynd með frétt: CC BY 4.0 eftir 4300streetcar