Hvað viltu finna?

Umhverfis- og orkustofnun lét nýverið taka setsýni á fimm stöðum á sjávarbotni í Faxaflóa til þess að kanna umfang örplasts.  Niðurstöður eru væntanlegar á næsta ári. Sýnatökustaðir Sýni voru tekin á fimm stöðum í Faxaflóa. Meira örplast frá skólpi Árið 2023 var gerð forkönnun á umfangi örplasts í sjávarseti í Faxaflóa. Þá sýndu niðurstöður að magn og gerðir örplastsagna voru mjög breytilegar á milli sýnatökustaða. Fjöldi örplastagna var hæstur á stöðvum 3 og 5. Stöð 3 er við skólpútrás.   Helstu plastgerðir sem fundust voru: 74% PP - Til dæmis notað í matarumbúðir, húsgögn og textíl. 16% PE - Til dæmis notað í eldhúsáhöld, leikföng, rör og plastpoka. 5% akrýlöt/pólýúretan/lakk. 2% PS - Til dæmis frauðplast. 1% manngerður sellulósi. 1% EVA - Mjúkt plast, til dæmis notað í sandala, jógamottur, baðleikföng og einangrun í snúrum. 1% PVC - Hart plast, til dæmis notað í leikföng, gólfefni, skó, töskur. 1% PA - Til dæmis notað í nælonsokkabuxur og veiðafæri. Stöðvar 3 og 5 sýndu meiri fjölbreytileika á plastgerðum, þar á meðal akrýlöt/pólýúretan/lakk, PVC, PA og manngerðan sellúlósa. Nánar um mismunandi tegundir plasts hjá Sænsku efnastofnuninni. Sérfræðingar á rannsóknasetri Háskóla Íslands á Suðurnesjum sáu um sýnatökurnar. Örplast víða í vistkerfinu Aðrar rannsóknir á örplasti á Íslandi hafa sýnt að það finnst víða, meðal annars í kræklingi, maga fýla og fiska (þorski og ufsa). Þetta bendir til þess að örplast sé nú þegar til staðar í vistkerfum við Ísland, þó að umfang þess sé lítt þekkt og mælingar á örplasti í botnseti hafi verið mjög fáar. Sjávarbotninn gefur góða mynd Það er mikilvægt að fylgjast með örplasti á sjávarbotni því mikið af því örplasti sem fer í hafið sekkur á botninn og safnast þar fyrir. Þannig virkar sjávarbotninn eins og geymsla fyrir örplast og sýnir hvernig mengunin hefur safnast upp og ástand sjávarins til lengri tíma. Með vöktuninni er hægt að: Fá vísbendingar um mengunarstig og þróun þess yfir tíma. Greina mögulegar uppsprettur, til dæmis frá skólpi eða iðnaði við strendur. Meta áhrif á lífríki, þar sem botndýr geta innbyrt örplast sem síðan fer upp fæðukeðjuna. Styðja við stefnumótun og aðgerðir til að draga úr plastmengun í hafinu. Framkvæmd og greining Sýnatökurnar voru framkvæmdar af Rannsóknasetri Háskóla Íslands á Suðurnesjum. Sýnin eru svo send til Bretlands á sérhæfða rannsóknastofu Cefas (Centre for Environment Fisheries and Aquaculture Science) sem sér um greiningar á örplastinu í sýnunum. Von er á niðurstöðum á næsta ári. Plastflaska sem fannst í strandhreinsun í Engey árið 2023. Ráð til að sporna við örplasti Hvað geta einstaklingar gert til að sporna við örplasti í umhverfinu? Minnka plastnotkun almennt. Velja fjölnota poka, drykkjarflöskur og matarílát í stað einnota plastvara. Forðast vörur í óþarfa plastumbúðum. Þvottur og fataval. Gerviefni eins og pólýester, nælon og akrýl losa örplast í þvotti. Velja fatnað úr náttúrulegum trefjum (bómull, ull, hör). Nota þvottapoka eða síur (t.d. Guppyfriend eða Filtrol) sem fanga örplast úr skolvatni. Rétt flokkun og förgun úrgangs. Tryggja að plast fari í endurvinnslu og ekki út í náttúruna. Ekki sturta bleyjum, blautklútum eða hreinlætisvörum í klósettið — mörg þessara efna innihalda plast. Vanda val á snyrtivörum. Velja vörur merktar microplastic-free eða biodegradable. Forðast skrúbbvörur með plastögnum (oft merkt sem „polyethylene“ eða „polypropylene“ í innihaldslýsingu).

Íslenska sauðkindin var í sviðsljósinu í norrænu hugmyndahraðhlaupi á sviði líftækni og hringrásarlausna sem fór fram í Reykjavík um miðjan október. Yfirskriftin var Arctic Bio Hack. Þátttakendur frá Grænlandi, Færeyjum, Íslandi og Noregi unnu að nýjum leiðum til að nýta hliðarafurðir úr landbúnaði, með áherslu á ull, blóð, bein og innyfli. Markmiðið var að breyta „úrgangi“ í verðmæti og finna loftslagsvænar og staðbundnar lausnir með verðmætasköpun að leiðarljósi. Nýstárlegar hugmyndir til að fullnýta afurðir Hugmyndirnar sem spruttu upp á viðburðinum spönnuðu vítt svið. Til dæmis: Aðferð til að þurrka blóð sem hluta af vinnsluferli sláturhúsa og einangra þannig mikilvæg bætiefni sem nýtast í önnur matvæli. Eldtefjandi húðunarefni unnið úr duftuðum beinum. Tveggja daga dagskrá Hugmyndahraðhlaupið stóð yfir í tvo daga. Fyrri daginn var lögð áhersla á að veita þátttakendum innblástur, að móta teymi og kynna verkfæri eins og Lean Canvas. Seinni daginn fengu þátttakendur þjálfun í kynningum. Í lok viðburðarins höfðu myndast fjögur teymi sem kynntu frumlegar hugmyndir og skýrar verkáætlanir um næstu skref. Flytja þekkingu milli landa og atvinnugreina Arctic Bio Hack sýnir að samvinna þvert á lönd og landsvæði er mikilvæg fyrir nýsköpun. Með því að fá ólíka aðila að sama borði færist þekking á milli landa og atvinnugreina. Það hraðar framþróun, eykur líkur á nýjum lausnum og styrkir nýsköpunarumhverfið. Þátttakendahópurinn var mjög fjölbreyttur. Þar á meðal voru: Sauðfjárbændur. Lífefnafræðingar. Hönnuðir. Landsliðsmenn í matreiðslu. Raðfrumkvöðlar. Umhverfisfræðingar. Aðilar úr vinnslu og rannsóknum. „Vikan í Reykjavík var ótrúlega hvetjandi. Sama hvort unnið er með fisk eða kind, þá eru áskoranirnar þær sömu og tækifærin líka,“ sagði Andreas Lyhammer sem tók þátt í Arctic Bio Hack í annað sinn. Heimsókn hans undirstrikar hvernig Arctic Bio Hack tengir saman hugvit og iðnað. Fyrirtækið hans Havdis var stofnað út frá vinnu Arctic Bio Hack í sumar. Þar var áhersla á fullnýtingu þorsks. Samstarfsverkefni Arctic Bio Hack á Íslandi er samstarfsverkefni KLAK - Icelandic Startups, VIS, Bioregion Institute og Hringrásarklasans hjá Umhverfis- og orkustofnun sem tengir saman hugvit, vísindi og iðnað. Fulltrúar Umhverfis- og orkustofnunar í Arctic Bio Hack voru Birgitta Stefánsdóttir, sérfræðingur í teymi hringrásarhagkerfis, Þorbjörg Sandra Bakke teymisstjóri í teymi hringrásarhagkerfis og Halla Einarsdóttir, umhverfisverkfræðingur á skrifstofu forstjóra.

Loftslags- og orkusjóður hefur úthlutað rúmlega 1,3 milljörðum króna í styrki til verkefna sem stuðla að samdrætti í losun gróðurhúsalofttegunda á beinni ábyrgð Íslands eða fela í sér nýsköpun á sviði umhverfis-, orku og loftslagsmála. Alls hljóta 109 verkefni styrk að þessu sinni: 34 verkefni sem fela í sér orkuskipti í samgöngum 44 verkefni sem fela í sér orkuskipti í rekstri eða orkusparnað 22 í flokki hringrásarhagkerfis 9 verkefni í flokki nýsköpunar eða innleiðingar nýrrar tækni Skoða úthlutanir Ávinningur af verkefnunum Ávinningur vegna styrktra verkefna á sviði orkuskipta í samgöngum og rekstri er metinn 8,7 milljón olíulítrar á ári. Það samsvarar eldsneytisnotkun um það bil 8.655 bíla árlega. Heildarsamdráttur í losun gróðurhúsalofttegunda í þessum tveimur flokkum er áætlaður 22.172 tonn CO₂-íg/ári, þar af um 18.528 tonn af CO₂-íg á ári vegna styrktra verkefna á sviði samgangna. Það jafngildir 2,1% af allri losun frá vegasamgöngum árið 2024. Heildarraforkusparnaður og/eða raforkuframleiðsla vegna allra styrkverkefna í þessum flokkum er áætluð 2,9 GWst/ári.

Í ljósi góðs árangurs fyrri úthlutunar til orkusparandi aðgerða í gróðurhúsum hefur Jóhann Páll Jóhannsson, umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra, ákveðið að ráðstafa aukalega 100 milljónum króna í verkefnið. Um er að ræða framhald fyrri úthlutunar sem hvetur til fjárfestinga í orkusparandi tækni og búnaði í ylrækt. Loftslags- og orkusjóði hefur verið falið að hafa umsjón með úthlutun styrkjanna. Markmið styrkjanna er að draga úr orkunotkun í gróðurhúsum og bæta orkunýtni, meðal annars með innleiðingu á LED-ljósum og öðrum orkusparandi búnaði. Slíkar aðgerðir skila sér í lægri rekstrarkostnaði fyrir bændur og stuðla að minni orkuþörf samfélagsins í heild. Um veitingu styrkja fer samkvæmt reglugerð nr. 1566/2024 um Loftslags- og orkusjóð. Styrkhæfi verkefna og áherslur Styrkir verða veittir til framleiðenda garðyrkjuafurða. Áhersla skal fyrst og fremst lögð á að styrkja verkefni sem falla að hlutverki sjóðsins, og horft verður til eftirfarandi forgangsröðunar við úthlutun: Verkefni sem skila mestum orkusparnaði á hverja styrkkrónu. Verkefni sem auka rekstrarhagkvæmni í rekstri gróðurhúss. Lausnir sem auka tæknivæðingu og samkeppnishæfni greinarinnar. Verkefni sem nýtast sem fyrirmynd fyrir aðra í greininni. Hvort verkefni hafi áður hlotið stuðning frá Loftslags- og orkusjóði. Styrkhlutfall og styrkfjárhæðir Hámarksstyrkhlutfall og styrkfjárhæð í úthlutunum fyrir styrki vegna framleiðenda garðyrkjuafurða skal vera 40% af heildarkostnaði fjárfestingar (án vsk.) og að hámarki 15 m.kr. fyrir hvern framleiðanda garðyrkjuafurða. Skipting greiðslna til styrkþega skal vera eftirfarandi: Framvindugreiðsla, 70%, greiðist samkvæmt samningi og framlagningu gagna um framvindu verkefnis. Lokagreiðsla, 30% af styrkupphæð, fer fram þegar verkefni er lokið og lokaskýrslu um framkvæmd verks er skilað og hún samþykkt af Loftslags- og orkusjóði. Fylgigögn Eftirfarandi gögn skulu fylgja umsókn: Upplýsingar um umsækjanda eða umsækjendur, aðra þátttakendur og samstarfsaðila, ef einhverjir eru. Nafn, kennitala og símanúmer þess sem annast samskipti við sjóðinn. Lýsing á verkefninu og því hvernig það samræmist markmiðum og áherslum styrkveitinga, þar á meðal 30. gr. reglugerðar nr. 1566/2024 um Loftslags- og orkusjóð. Tíma- og verkáætlun. Sundurliðuð fjárhagsáætlun verkefnis og upplýsingar um fjármögnun. Umsóknarfrestur Umsóknarfrestur er til 15. desember 2025. Sótt er um á www.orkusjodur.is